Yaşanan deprem sonrası ülkemizdeki yapı stokunun ne kadar kötü olduğu çok konuşuldu. İmar Afları ve kötü betonarme yapılara göz yumulması da. Ancak asıl sorun olan betonarmenin modernleşme olarak anlaşılıp beton yapıya yönelinmesi, dahası beton malzeme kültürü buna uygun mühendislik bilgisinin yeterince oluşmadığı ülkelerin beton emperyalizmine maruz kalmaları ve bunu da modernleşme sanmaları.Bir inşaat mühendisi olan Robert Muir-Wood betona teslim olan batı dışı dünyada beton yapıların nasıl bir cinayet aletine dönüştüğünü söylüyor.
Dünyada en ölümcül madde nedir. Eroin? Kokain? Kristal meth mi? İlk olarak on dokuzuncu yüzyılda sentezlenen ve diğerlerinden daha fazla insanı öldüren beyaz toz nedir ?Cevap: Portland Çimento.
Dünya çapında yüz binlerce insan öldü ve önümüzdeki kırk yılda bir milyondan fazlası kaçınılmaz olarak onu takip edecek. Yine de evlerine gömülen insanların çoğu betonu hiç satın almamış veya dokunmamış, sadece masum ikincil kurbanlar.
20. yüzyılın ortalarından itibaren Türkiye, İran ve Kuzey Pakistan’ın dağ yolları ve çöl patikaları; Venezuela, Guatemala ve Ekvador’un orman yolları; Tacikistan ve Azerbaycan’ın çorak bozkırları, çimento torbalarıyla dolu, yokuş yukarı zorlanan aşırı yüklü kamyonların kükremesiyle yankılandı.
Kısa bir süre sonra, Asya veya Orta Amerika’da, yerel inşaatçının bahçesinde satılmak üzere ağır kağıt torbalar dolusu çimento döken, amortisörleri kırılmış, duman püskürten, arkası açık, toz kaplı bir kamyon görmemiş birkaç köy kaldı.
Çimento 1960’tan Sonra Küreselleşti
1960’tan önce çimento, yalnızca gelişmekte olan ülkelerde köprüler ve barajlar gibi devlet tarafından finanse edilen büyük altyapı projeleri için mevcuttu. 1947’de Pakistan’da her yıl yarım milyon ton üretim yapan dört çimento fabrikası vardı.
2010 yılına kadar üretim 44 milyon ton oldu ve 60 yılda neredeyse yüz kat arttı. Şu anda birçok ülkede fiyatları düşük tutan bir çimento bolluğu var.
Yerel bir kireç fırını ya da bir çamur kaynağını kazmak yerine, temel yapı malzemesi uzak bir şirketten satın alındı. Ancak çimento aynı zamanda modernliği ve küreselleşmeyi de beraberinde getirdi. Küçük kasaba inşaatçıları, daha önce yalnızca filmlerde gördükleri beş katlı apartmanlar ve alt katta göz alıcı dükkanlar oluşturabilirler.
Beyaz tozun tetiklediği vahşi mimari hayallerde tek bir sorun vardı. Kasabada hiç kimse çimentoyla güvenli bir şekilde nasıl inşa edileceğini bilmiyordu. Daha önce bir duvar yapmak için taşları veya tuğlaları harçlayan aynı zanaatkar inşaatçılar, şimdi kendilerini yeni malzemeye uydurdular. Çelik takviye özel bir muammaydı. Çelik pahalıdır ve yerel bir inşaatçının bağlantılarda detaylandırma için çelik çubukları bükecek ekipmanı bulma şansı yoktu.
Zengin ve Fakir Ülkelerde Betonarme Uçurumu Yirminci yüzyıl boyunca, betonarme çevresinde zengin ve fakir ülkeler arasında genişleyen bir ayrılık başladı. Zengin ülkelerde, en son sonlu elemanlar yazılımı (FEA-finite element analyst- karmaşık ürünleri ve sistemleri modellemek için kullanılan bilgisayar tabanlı bir süreçtir. Bu simülasyonlar, potansiyel olarak karmaşık performans sorunlarına “çözüm” veya bir dizi çözüm bulmak amacıyla sanal bir ortamda gerçekleşir. Tüm bilim ve mühendislik disiplinleri için yararlıdır. Özellikle, malzeme bilimleri ve mühendisliğine uygulandığı gibi, bir malzemenin mukavemet ve davranış özelliklerini stres, titreşim ve sapma gibi koşullar altında hesaplamak için kullanılır. Malzemelerin büyük ve küçük ölçekli davranışlarını araştırmak için kullanılabilir.ç.n) kullanılarak tasarlanan beton yapı, kalifiye mühendisler tarafından denetleniyordu. Gelişmekte olan ülkelerde bu tür mühendis yoktu.Mühendis olacak kadar parlak ve motive olan herkes üniversiteye gitti ve Amerika’ya, Dubai’ye veya Almanya’ya göç etti. Mühendisler iyi maaş almayı beklerler.
Beton Konusunda Farklılık Söz Konusu
Betonarme bir formülden başka bir şey değilse, tarifin dünyanın herhangi bir yerinde takip edilebilmesi bir şans olurdu. Beton yol döşemek için, agreganın deniz tuzu ile karıştırılması veya çimento oranının yarıya indirilmesi gerçekten önemli değildir.
Ancak sekiz katlı bir bina için her kirişin ve eklemin içinde ne olduğu önemlidir. Tasarımcı bir yapı mühendisi olarak eğitim almadıkça ve malzemeleri, kuvvetleri ve hata toleransını anlamadıkça, ‘detaylandırmanın’ neyi başardığını anlamak imkansızdır.
Beton döküldükten sonra, bina yıkılana kadar (bazen bir boşlukta içecek kutuları, sigara paketleri ve kısa çelik takviye parçaları bulabileceğiniz – beton eklenmemişken) detaylandırma tamamen görünmezdir.
Bugün Pakistan veya Haiti’deki deprem saha görevlerinde toplanan bina arızaları üzerine dersler, elli yıl önce toplananlarla hemen hemen aynı (böylece inşaat mühendisleri onları görmekten sıkılıyor). Kötü tasarım, kötü uygulama, kötü güçlendirme, kötü beton.
Zengin dünya ile gelişmekte olan dünya arasındaki betonarme inşaat konusundaki ayrılık yetmiş yıldır biliniyor. 1944 depremi Arjantin’deki kerpiç şehir San Juan’ı yerle bir ettikten sonra, yerel bir yargıç gelecekteki tüm inşaatların mühendislere emanet edilmesini talep etti: ‘teknik bilgisi olmayan inşaatçılar veya ev sahipleri değil’
Eğitimsiz Müteaahit Çok Tehlikeli
Eğitimsiz bir inşaatçı için, bir inşaat mühendisinin ilgisi olmadan betondan bir bina yapmak, bir çocuğa dolu bir otomatik silah vermek gibidir.
Depremlerde neler olduğunu araştırarak, düşük ve orta gelirli ülkelerdeki büyük beton inşaat dalgasının etkisi hakkında fikir edinebilirsiniz.
1967’de Adapazarı’nı vuran Mw7.3 depreminde seksen altı kişi öldü. Konut binalarının çoğunluğu ahşap ve taş yapılıydı. Biraz hasar aldılar ama genellikle ayakta kaldılar.
Otuz yıl sonra, 17 Ağustos 1999’da, benzer büyüklükteki Mw 7.4 İzmit depremi, 1967 şokunun batısında, İstanbul’un yaklaşık 37 mil (60 kilometre) güneyindeki Kocaeli’de meydana geldi. 115.000 bina çöktü ve 17.118 bina öldü.
Yıkılan binalar, son otuz yıl içinde inşa edilmiş beş ila yedi katlı ruhsatsız beton apartman bloklarının toplam üç binden fazla ‘kek’ çökmesini içeriyordu.
Sonuç olarak İzmit depreminden yaklaşık 24 yıl sonra aynı manşetlerle karşınızdayız. Birleşmiş Milletler’in ölüm vakalarının mevcut 30.000’den fazla olan toplamı ikiye katlayabileceğini belirtmesiyle , depreme meyilli bölgelerde sorumlu bir şekilde beton binaları nasıl inşa edebileceğimiz konusunda ciddi olmamız gerektiğini bir kez daha hatırlatıyoruz. (preventionweb)
